Độc giả dựng tượng nhà văn Conan Doyle vì ngưỡng mộ đã
đành, nhưng
họ còn dựng cả
tượng Sherlock Holmes như thể một nhân vật có thật ngoài đời, mới lạ. Những câu chuyện được kể về
Conan Doyle cho thấy, sinh thời, nhà văn có không ít điểm tương đồng với nhân vật ông sáng tạo nên; cách xử lý tình
huống của nhà văn cũng ly kỳ, hấp dẫn không kém những gì Sherlock Holmes phô diễn... Nếu chọn tác giả đã sáng tạo nhân vật
thám tử được yêu thích nhất thế giới, chắc chắn vị trí đầu bảng vẫn thuộc về
Conan Doyle
đến tận hôm nay.
Tuổi thơ gian
nan
Chào đời tại Edinburgh, Scotland,
Conan Doyle trải qua một thời thơ ấu khó khăn. Bố ông là kẻ nát rượu, có lúc từng
lấy trộm đồ đạc trong nhà đem bán. Conan Doyle được ăn học chu toàn là nhờ
những nỗ lực phi thường của người mẹ. Bà là chỗ dựa cả về vật chất lẫn tinh
thần của ông cho mãi tới khi ông đã lập gia đình và theo đuổi nghiệp văn.
 |
| Tượng đồng thau bằng người thật của Holmes ở quảng trường chính thành phố Meiringen, Thụy Sĩ |
Tác phẩm gây chú ý đầu tiên của
Conan Doyle là quyển "Một nghiên cứu về màu
đỏ" ra mắt năm 1887, khi ông tuổi 28. Đấy cũng là lần đầu nhân vật thám tử Sherlock Holmes xuất hiện. Thành
công của cuốn sách không giúp gì nhiều cho Conan Doyle trong cuộc sống, ông vẫn coi viết văn như nghề tay trái. Năm 1890, Conan
Doyle theo học chuyên ngành nhãn khoa. Một năm sau, ông tới London mở
phòng khám mắt. Conan Doyle quả thật không có duyên
trong nghề
khám chữa bệnh. Trong nhật ký, ông viết phòng
khám của ông rất hiếm khi có bệnh nhân lui tới. Vậy là, như bao lần trước,
Conan Doyle tận dụng khoảng thời gian rảnh rỗi để viết văn. Cùng với mật độ
xuất hiện ngày càng ken dày của thám tử Sherlock
Holmes là
độ nổi tiếng của Conan Doyle trên văn đàn.
Xuất xứ của nhân vật thám tử tài ba
Trước đây, dựa theo một số nguồn tin, có nhà nghiên cứu văn học sử
đã khẳng định: Sherlock là tên của một người chơi criket danh tiếng trong những
năm 70 của thế kỷ XIX. Người này có quen biết Conan Doyle. Tuy nhiên, Sherlock
mới chỉ là tên riêng, còn họ của nhân vật? Nhà báo Anh tên là Bill West đã phải
vận dụng tới nhiều nguồn tư liệu để khẳng định rằng: Có một người tên là Edwin
Holmes, từng phát minh ra hệ thống báo động chống trộm khiến Doyle rất khâm
phục. Và để tỏ sự ngưỡng mộ của mình, nhà văn đã không ngần ngại dùng họ của
nhà phát minh đó làm tên họ cho nhân vật của mình.
Vậy là, tên của một cầu thủ
cricket và họ của một nhà phát minh sáng chế đã kết hợp thành tên Sherlock
Holmes.
Đấy là về xuất xứ tên gọi của
nhà thám tử lừng danh. Còn "nguyên mẫu" của Sherlock Holmes là ai?
Mặc dù đã hơn một trăm năm trôi qua, song đến nay vẫn chưa có ý kiến nào được
xem là "ý kiến cuối cùng".
Phổ biến nhất là quan điểm cho
rằng hình mẫu của thám tử Holmes chính là bác sĩ Josep Bell, Giáo sư chuyên
khoa giải phẫu của Trường đại học Edinburgh, nơi Conan Doyle từng theo
học. Bác sĩ Bell là một nhân vật rất có uy tín, từng phẫu thuật cho
Nữ hoàng Victoria khi bà tới Scotland. Trong cuốn tiểu thuyết
đầu tay "Một cuộc nghiên cứu về màu đỏ", Conan Doyle đã để Sherlock
Holmes áp dụng phương pháp suy luận của bác sĩ Bell khi anh này phát
biểu rằng "Từ móng tay cho đến ống quần, đôi giày, vẻ mặt - mỗi chi tiết
nhỏ nhất trên người đều có thể tiết lộ nhiều điều".
Về ngoại hình, nhân vật Sherlock
Holmes cũng có nhiều điểm tương đồng với bác sĩBell ở ngoài đời. Đó là
"người đàn ông dong dỏng cao với những ngón tay dài như một nhạc sĩ. Mắt
xám, khuôn mặt góc cạnh và giọng nói cao". Ngoài hình mẫu bác sĩ Bell,
nhiều nhà nghiên cứu cũng cho rằng, nhân vật thám tử Sherlock Holmes còn có
những điểm tương đồng với nhân vật thám tử Auguste Dupin của nhà văn Mỹ Edgar
Allan Poe và nhân vật thanh tra Lecoq của nhà văn Pháp Emile Gaboriau. Tuy
nhiên, Sherlock Holmes gây ấn tượng với độc giả hơn các nhân vật nói trên và
trong truyện, Connan Doyle cũng không dưới một lần để anh ta chê bai hai người
"đồng nghiệp" đó.
Conan Doyle từng "thủ tiêu"
nhân vật và tham gia… phá án?
Theo thống kê thì thám tử
Sherlock Holmes đã xuất hiện cả thảy trong 4 tiểu thuyết và 56 truyện ngắn của
Conan Doyle. Nhờ những câu chuyện ly kỳ, hấp dẫn của nhân vật thám tử tài trí
này mà nhà văn đã có được một nguồn thu nhập dồi dào giúp ông nuôi sống được
gia đình và hơn thế, còn trở nên một nhà văn giàu có. Tuy nhiên, bởi mất quá
nhiều thời gian và công sức với loại truyện trinh thám này, đã có lúc Conan
Doyle nghĩ đến việc "thủ tiêu" nhân vật, để Sherlock Holmes chết và
kết thúc câu chuyện phải ngày đêm nặn bóp theo yêu cầu của báo chí. Ý đồ của
ông đã bị mẹ ông phản đối: "Con có thể làm điều con cho là đúng, nhưng độc
giả không dễ dàng đồng ý đâu".
Trong truyện ngắn "Vấn đề
cuối cùng", Conan Doyle để Holmes bất cẩn tiến đến mép một tảng đá (cùng
với anh ta còn có Moriarty) rơi xuống thác nước Reichenbach. Ngay lập tức công
chúng nước Anh đã gửi thư bày tỏ sự "phẫn nộ" với tác giả. Áp lực của
dư luận đối với nhà văn là hết sức nặng nề.
Đến năm 1902, gần 10 năm sau kể
từ ngày Sherlock Holmes bị "chết mất xác", đột nhiên Conan Doyle cho
xuất hiện trở lại nhân vật thám tử này. Chỉ có điều câu chuyện tác giả để xảy
ra vào thời gian trước khi Sherlock Holmes chết. Công chúng lấy làm tiếc và tới
tấp gửi thư đề nghị tác giả hãy làm cách nào cho Sherlock Holmes "sống
lại". Chủ một tờ báo cũng đề nghị trả nhà văn 5 nghìn đôla với yêu cầu ông
nghĩ ra cách để Sherlock Holmes "sống lại". Thể theo nguyện vọng của
đông đảo bạn đọc, Conan Doyle đã đặt bút viết tiếp truyện "Ngày trở về của
Sherlock Holmes" và một loạt truyện nữa. Ông đã mở đầu câu chuyện:
"Mọi chuyện đã xảy ra đúng như chúng ta nghĩ. Sherlock Holmes đâu có chết
khi rơi xuống vực. Thật ra anh ta không rơi xuống vực, mà đã tìm cách bò dọc
theo tảng đá để thoát khỏi tay kẻ thù". Ông còn giải thích với độc giả
rằng, chỉ có Moriarty rơi xuống thác, còn Holmes "vì có nhiều kẻ thù nên
chưa thể chết ngay được".
Còn chuyện Connan Doyle trực
tiếp tham gia phá án đã diễn biến như sau:
Vào năm 1903, tại làng Great
Wyrley ở gần Birmingham đã xảy ra sự cố hàng loạt ngựa, bò, cừu lăn
ra chết. Qua khảo sát, người ta thấy ở bụng và cổ họng của những con vật ấy có
những vết thương lớn. Căn cứ vào những lá thư nặc danh, người ta xác định thủ
phạm là George Edalji (con trai ông mục sư người Ấn Độ và một phụ nữ Anh). Thời
ấy tinh thần kỳ thị chủng tộc rất mạnh ở các địa phương nước Anh, thành ra cảnh
sát đã thu thập chứng cứ một cách sơ sài và người ta chẳng băn khoăn gì mà
không điệu chàng trai ra tòa án và kết án chàng với mức 7 năm tù khổ sai. Sau
khi bị giam cầm ít lâu, chàng trai bèn viết thư nhờ Conan Doyle minh oan cho.
Với bằng chứng xác đáng về việc chàng trai bị cận thị nặng, không thể nào di
chuyển ngoài cánh đồng trong đêm tối để hạ sát hàng loạt con vật như vậy được,
Conan Doyle đã buộc các cơ quan hành pháp và tư pháp phải lưu ý, xem xét lại vụ
việc này. Quả nhiên, qua điều tra về sau, người ta xác định được thủ phạm là kẻ
khác, và chàng trai người ấn lai ấy đã được trả lại tự do và danh dự.
Cả tác giả và nhân vật đều bất tử
Sự bất tử của Sherlock Holmes
thể hiện ở chỗ: Hơn một trăm năm nay, bạn đọc khắp nơi trên thế giới vẫn luôn
tỏ ra yêu mến và quyến luyến với nhân vật này. Hiện ở một số nơi, người ta còn
ngưỡng vọng đến độ thành lập cả "Bảo tàng Sherlock Holmes" cũng như thành
lập các đội đặc nhiệm mang tên nhân vật thám tử tài ba nói trên.
Còn về Conan Doyle thì khỏi phải
nói sức "tái sinh" kỳ diệu của ông: Có ai tính được biết bao lần sách
của ông được tái bản ở khắp nơi trên trái đất này? Lại nhớ, khi Conan Doyle qua
một cơn đau tim đột ngột từ giã cõi đời, thể theo nguyện vọng của ông, bà vợ
Nean Leckie của ông không để tang (vì Conan Doyle tin tưởng rằng sau khi chết
đi, ông vẫn còn liên lạc được với bà). Trong lễ tưởng niệm Conan Doyle 6 ngày
sau cái chết của ông, theo thuyết duy linh (mà nhà văn là một môn đệ), người ta
cho đặt một chiếc ghế dành cho ông. Và người đứng đầu thuyết duy linh ở Anh khi
ấy đã cảm ơn "sự hiện diện" của Conan Doyle trong buổi lễ.
Nếu nói nhà văn tồn tại
bằng tác phẩm, thì có nghĩa là Conan Doyle còn tồn tại mãi mãi!