Cải lương Giọt Máu Oan Cừu
11/26/18
Khác với Huy Bình của Tìm
Lại Cuộc Đời, đại úy Hoàng Anh luôn có bên cạnh một người cha hết lòng dẫn dắt
chỉ lối đâu là nẻo ngay đường sáng, nên sự va vấp ít hơn Huy Bình nhiều. Vở diễn
được chấp bút bởi soạn giả Trọng Nghĩa, một người con miền đất mũi, giống như
nhà văn Sơn Nam. Những nét chấm phá về tính cách người dân miền cực nam được
tìm thấy rất đậm đà trong vở cải lương này, điển hình nhất là nhân vật Bảy
Thép, một vai diễn rất thành công, có thể nói là để đời của nghệ sĩ Minh Sang.
Đôi nét về nghệ sĩ Minh
Sang
Kép Minh Sang xuất thân
trong gia đình làm nông tại Sài Gòn. Gia cảnh nghèo, lại sớm mất hơi ấm gia
đình, tưởng chừng tương lai sẽ nối tiếp cảnh đời vất vả quen ngày, làm thuê đắp
đổi như cha mẹ, thì rồi số phận xui khiến cậu bé Đỗ Thượng Sơn gặp Nhạc sĩ Tám
Đen thầy dạy nhạc. Thầy giáo nhận ra năng khiếu tiềm ẩn và nét duyên sân khấu ở
cậu bé, nên đem về lò cổ nhạc tại nhà để đào tạo. Sau nhiều tháng, cậu được thầy
trui rèn nhuần nhuyễn những bài bản tài tử. Năm 1959, thầy Tám Đen ra rạp Hưng
Bình rồi mời học trò mới về đoàn, cùng đứng sân khấu với các nghệ sĩ Hồng Nga,
Minh Cảnh, Phương Bình, Văn Hường... Ở tuổi vừa tròn 14, cậu bé nhà nghèo
phút chốc trở thành chàng kép cải lương với nghệ danh Minh Sang.
Năm 1962, kép Minh Sang về
đầu quân cho Công ty Kim Chung, một đại ban cải lương với nhiều tên tuổi sáng
giá như: Minh Cảnh, Mỹ Châu, Diệu Hiền, Lệ Thuỷ, Phương Bình, Quốc Trầm, Trường
Xuân, Minh Vương... từ đây, tên tuổi Minh Sang được công chúng biết đến với những
vai diễn xuất thần trên sân khấu, dù ông không phải kép chánh.
Sau ngày giải phóng, cải
lương miền nam như chựng lại. Các nghệ sĩ lớp bỏ nghề, lớp sống thoi thóp.
Riêng Minh Sang may mắn được Đoàn Hương Dạ Thảo-Phương Bình mời về biểu diễn
năm 1976. Sau đó một thời gian ngắn, ông lại nhận được lời mời của Đoàn Cải
lương Hương Tràm và quyết định về đầu quân phát triển sự nghiệp nghệ thuật. Nhớ
về giai đoạn này, ông tâm sự: "Những ngày đầu mới về, Đoàn Cải lương Hương
Tràm tương đối hạn chế về lực lượng nghệ sĩ cũng như hoạt động biểu diễn, nếu
so với các đoàn ở thành phố thì điều kiện có phần thua thiệt hơn rất nhiều.
Nhưng càng khó khăn đòi hỏi tình yêu nghề của mình phải lớn để vượt qua bằng
chính lao động nghệ thuật nghiêm túc".
Những vai diễn cải lương
nổi tiếng của ông có thể kể đến như: Thạch Vũ (Tâm sự loài chim biển), Bùi Kiệm
(Lục Vân Tiên), Bảy Thép (Giọt máu oan cừu)... Trong đó, vai Bảy Thép được xem
như đỉnh cao trong nghệ thuật cải lương của NSƯT Minh Sang khi về Đoàn Hương
Tràm mà cho đến nay vẫn chưa có nghệ sĩ nào thay thế được.
Không chỉ thành công với
lĩnh vực cải lương, ông còn ghi điểm khi “lấn sân” sang điện ảnh, tham gia hơn
14 bộ phim truyền hình, hầu như phim nào cũng thành công, từ Miền đất phúc, Giọt
đắng, rồi Thuyền trưởng, Mùa di trú... Minh Sang cho rằng, ông tâm đắc nhất vai
ông Diệp trong phim Miền đất phúc, vai diễn khá giống với cuộc đời ông, vì thế
tính cách nhân vật được ông khai thác tuyệt vời.
Từ năm 2004, ông nghỉ hưu
sau 27 năm công tác tại Đoàn Cải lương Hương Tràm. Cuộc sống hiện tại của NSƯT
Minh Sang tương đối bình lặng. Mức lương hưu hằng tháng đủ để ông trang trải
cho cuộc sống của mình. Thỉnh thoảng có các cơ quan mời chấm thi, làm giám khảo
các cuộc thi văn nghệ, ông luôn sẵn sàng. Thời gian rảnh rỗi ông đi đây đó thăm
đồng nghiệp ngày xưa, cùng ngồi với nhau ca hát cho đỡ nhớ nghề.
Đôi nét về soạn giả Trọng
Nguyễn
Soạn giả Trọng Nguyễn tên
thật là Nguyễn Phú Xuân sinh ngày 29/12/1938 tại xã Quách Phẩm, huyện Đầm
Dơi (Cà Mau) trong một gia đình nông dân có chí hướnh cách mạng.
Cha ông Nguyễn Cao Minh (1904 – 1983) và mẹ Lê Thị Để (1904 –
1944) đều là những cán bộ nòng cốt địa phương. Vợ ông là nghệ sĩ cải
lương Huỳnh Diễm Hồng (1947 – 1997) có thâm niên phục vụ trong đoàn
văn công tỉnh Cà Mau cũ. Ông có sáu con gồm bốn trai hai gái, tất cả đều ở Bạc
Liêu.
Ngay từ nhỏ Trọng Nguyễn
đã được cha mẹ giáo dục tinh thần cách mạng, nên vừa
tròn 16 tuổi đầu (năm 1954), ông đã thoát ly vào bưng, được
phân công làm giáo viên các trường xã, tiếp theo làm Tổ trưởng tổ
giao liên, Phân đoàn trưởng thanh niên lao động.
Từ năm 1958 làm Tổ
trưởng trong lực lượng vũ trang tỉnh Cà Mau. Từ 1961 làm Bí thư đoàn văn
công tỉnh Cà Mau, và ngày 25-11-1963 được kết nạp vào Đảng Cộng Sản
Việt Nam. Từ năm 1972, Trọng Nguyễn giữ chức Bí thư Chi bộ đoàn
văn công khu Tây Nam bộ, kiêm nhiệm nhiều chức vụ khác ở Sở Văn Hóa, Hội
Văn Học Nghệ Thuật tỉnh Minh Hải, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam đồng bằng Sông
Cửu Long . Sau ngày tỉnh Bạc Liêu được tái lập (1/1/1997) ông được bổ nhiệm làm
Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bạc Liêu, trong Đại hội Hội Nghệ sĩ Sân khấu
Việt Nam nhiệm kỳ 2000 – 2005 ông được bầu vào Ban chấp hành TW và tiếp theo đắc
cử Liên chi hội trưởng Chi hội Sân khấu Việt Nam đồng bằng sông Cửu
Long. Đến tháng 4-2002, ông chính thức nghỉ hưu.
Theo lời kể của Trọng
Nguyễn, từ năm 1961 đến nay ông đã biên soạn được tất cả 19 kịch bản Cải lương,
đó là các vở : Đôi bông cẩm thạch, Xếp bút nghiên, Ai nên đi, Tang thương,
Anh Tư nhà mới, Phút giây trong lòng địch, Giọt máu oan cừu, Rừng thần,
Tình sử Thiên y-a-na, Hãy tha lỗi cho em, Lời thề trước miếu, Tấm Cám, Cánh buồm
định mệnh, Bình rượu tình, Sơn Tinh Thủy Tinh, Bóng biển, Nước mắt một thời
chưa xa, Phải chi ngày ấy, Bông mận . Các vở này không chỉ được các đoàn cải
lương ở Bạc Liêu trình diễn mà còn được một số đoàn hát lớn ở Việt Nam sử dụng
khắp nơi, trong đó có những vở rất nổi tiếng có ý nghĩa sâu xa
như : Giọt máu oan cừu, Bóng biển, Rừng thần, Tình sử Thiên
y-a-na …
Điểm đặc biệt trong các sáng
tác của Trọng Nguyễn là ông mạnh dạn đưa lên sân khấu những hình ảnh
thực sự của đời thường, không dùng nghệ thuật để tô vẽ lên những hạn
chế của con người và xã hội, ông xây dựng nhân vật rất thực – rất phù hợp
với những gì đã xảy ra . Một lần ông kể lại: “Có người hỏi tôi, tại sao
ông xây dựng nhân vật Đình trong tuồng Bóng biển là kẻ quá dốt nát như
vậy ? Tôi trả lời: Dốt thì phải nói dốt chứ không thể nói khác hơn được vì đó
là những cái dốt rất đáng thương, các anh nghĩ xem ở cái xứ khỉ ho cò gáy – xa
xôi như Rạch Gốc những năm 1930 trở về trước làm sao người dân được học
hành, nhưng những người dốt nát này sau khi giác ngộ Cách mạng thì họ
đã yêu quê hương bằng cả tấm lòng, dám chết vì đất nước, thì những
con người đó không đáng được trân trọng hay sao?”
Một thí dụ khác là nhân vật
vai chính trong vở Giọt máu oan cừu , đại úy Hoàng Anh, lại phục
vụ cho lực lượng cảnh sát chế độ cũ, nhưng ý của Trọng Nguyễn muốn
nói khi người ta đã mang dòng máu Cách mạng trong người
thì dù ở đâu, ở vị trí nào hay hoàn cảnh nào, họ đều là những
con người chân chính cả. Bởi lẽ đó đại úy Hoàng Anh cũng không ngoại lệ.
Ngoài ra ông còn nhắn nhủ công tác binh vận, địch vận trong thời
kỳ đó quả đã có tác dụng rất tích cực – đã thực hiện được những công tác thật
khó khăn .
Điểm đặc biệt thứ hai của
Trọng Nguyễn là không cầu kỳ, không khiên cưỡng; trong lúc xây dựng kịch bản
ông chỉ dùng những bài bản thông thường, những giai điệu phổ thông, chính điều
này đã làm cho diễn viên dễ ca dễ diễn, vì vậy kịch bản của ông cũng dễ thành
công ở các đoàn Cải lương.
Đặc điểm thứ ba cũng là đặc
điểm trọng tâm – hầu hết các kịch bản của ông đều mang ý nghĩa đấu tranh giai cấp, ly tưởng cách mạng, quyền làm con người.
Riêng về phần bài
ca Vọng cổ, đến nay Trọng Nguyễn đã sáng tác được trên 200
bài, mỗi bài ca đều mang một kỷ niệm trong đời của ông. Cứ mỗi
một kỷ niệm thì Trọng Nguyễn lại cho ra đời một bài ca, số lượng tuy nhiều
nhưng tất cả đều có ý nghĩa tốt đẹp, có sự đóng góp làm lành mạnh cho xã hội –
nhân sinh . Năm 1999, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bạc Liêu đã chọn 50 bài ca Vọng
cổ tiêu biểu của ông để in thành một tập nhan đề là Quê anh quê em; đến
cuối năm 2004 lại tiếp tục xuất bản Tuyển tập Giọt sữa cuối cùng, gồm 110
bài ca vọng cổ được nhiều người yêu thích.
Nghỉ hưu từ năm 2002,
nhưng soạn giả Trọng Nguyễn vẫn không ngừng những hoạt động sáng tác. Ông còn
tham gia làm giám khảo chấm giải các hội thi sáng tác bài ca cổ, các hội thi
phát hiện tài năng trẻ của nghệ thuật sân khấu cải lương.
Trọng Nguyễn đã để lại
cho đời một gia sản nghệ thuật khá đồ sộ gồm 19 kịch bản cải lương, hơn 200 bài
ca vọng cổ. Những tác phẩm trong số này được quần chúng biết đến nhiều nhất có:
Giọt máu oan cừu, Bóng biển, Rừng thần; Ơn Đảng, Bạc Liêu ngày ấy, Chợ Mới, Giọt
sữa cuối cùng, Đôi mắt, Quê anh quê em. Qua những sáng tác của ông, người
dân cả nước và kiều bào xa xứ đều cảm thấy gần gũi, thân thương khi nghĩ về miền
đất được xem là chiếc nôi của nghệ thuật cải lương.
Soạn giả Trọng Nguyễn mất
ngày 25-1-2018, hưởng thọ 81 tuổi.
TẬP 1
TẬP 2
TẬP 3
TẬP 4
TẬP 5
TẬP 6
TƯ LIỆU VỀ ĐOÀN CẢI LƯƠNG
HƯƠNG TRÀM
Nửa thế kỷ trước, Đoàn
Hương Tràm ra mắt công chúng (bấy giờ còn có tên là Đoàn Văn công giải
phóng Cà Mau) tại Rạch Gốc, Tân Ân (huyện Ngọc Hiển). Nhân sự của đoàn bấy
giờ chỉ vẻn vẹn có 20 người. Đạo diễn, tác giả Huỳnh Hảnh,
nguyên Trưởng Đoàn cải lương Hương Tràm nhớ lại: "Thiếu nhiều thứ nhưng
chúng tôi có thừa nhiệt huyết. Tất cả xông lên phía trước, hừng hực khí thế
".
 |
Nghệ sĩ Minh Đương
|
Nghệ sĩ ưu tú Minh Đương,
nguyên Trưởng Đoàn cải lương Hương Tràm bắt đầu khơi nguồn kỷ niệm từ những
ngày Đoàn Văn công giải phóng Cà Mau hoạt động từ vùng rừng đước Tân Ân, Tam
Giang... đến vùng rừng tràm U Minh Hạ.
Do không có phương tiện,
nên muốn chuyển vùng hoạt động, cán bộ, nghệ sĩ phải cõng "đồ nghề" lội
bộ, băng rừng, vượt sông. Mọi thứ đều thiếu thốn: ánh sáng là đèn măng-sông,
sân khấu kê bằng ván ngựa mượn của bà con, không màn nhung, thiếu phục trang.
Vậy
mà vui. Vậy mà thấy ấm áp trong lòng hơn bao giờ hết. Vì khi ấy đồng bào quý trọng,
thương yêu cán bộ, nghệ sĩ như người thân ruột thịt của mình.
Từ năm 1969 đến năm 1971,
đoàn phải tự túc bằng nhiều hình thức, mượn đất của dân làm ruộng, giăng câu bắt
cá, đào đất mướn, cấy lúa mướn, bắt ốc len, ba khía, chằm lá bán... Đặc biệt,
có nhiều lần đoàn tổ chức thành nhiều nhóm đi lạc quyên trong dân.
Nghệ sĩ Kim Chi hào hứng
kể lại: "Hồi đó, nhóm lạc quyên của tôi thường được nhiều tiền, nhiều gạo
là do nhóm có phục vụ văn nghệ tại các nơi đến. Nghệ sĩ không ai ngại ngùng gì.
Vì mình lạc quyên không phải cho riêng mình, mà cho tập thể đoàn. Mặt khác, bà
con cũng hiểu, nghệ sĩ phục vụ đồng bào miễn phí, nên có lon gạo, con cá, cọng
rau bà con đều muốn chia sẻ".
Năm 1973, Đoàn Văn công
giải phóng Cà Mau được tách thành 2 đoàn. Đó là Đoàn cải lương Hương Tràm và
Đoàn ca múa nhạc Tam Giang. Lúc này, Đoàn cải lương Hương Tràm được UBND tỉnh
và Ty Văn hóa tỉnh (sau đó là Sở Văn hóa - Thông tin, nay là Sở Văn hóa -
Thể thao và Du lịch) quan tâm đầu tư phương tiện, thiết bị phục vụ biểu diễn.
Cùng lúc, đoàn có tăng cường
thêm lực lượng nghệ sĩ từ các đoàn cải lương ở Sài Gòn về, trong đó, có nghệ sĩ
tên tuổi như Diệu Hiền, Loan Thảo, Kim Hà, Tấn Đạt, Minh Sang, Minh Hoàng, Vũ
Thanh Quang, Hoàng Á, Trọng Sĩ... và xây dựng một số tuồng cải lương, đã để lại
dấu ấn mạnh mẽ trong lòng khán giả. Tiêu biểu là vở cải lương "Giọt máu
oan cừu", "Tìm lại cuộc đời"... và một số tuồng cổ, như "Nhạc
phi bái mẫu", "Lục Vân Tiên"...
Nghệ sĩ ưu tú Minh Đương,
kể: "Tại rạp hát Cà Mau, chúng tôi biểu diễn chỉ một tuồng duy nhất trong
vòng 15 đêm nhưng vẫn "cháy vé". Doanh thu của Đoàn cải lương Hương
Tràm lúc đó luôn vượt xa kế hoạch. Nhưng đó chưa phải là niềm vinh dự lớn...".
Niềm vinh dự lớn mà Nghệ
sĩ ưu tú Minh Đương nhắc đến là lần đầu tiên Đoàn cải lương Hương Tràm đại diện
duy nhất cho cải lương miền Nam đi lưu diễn phục vụ ở miền Bắc và được biểu diễn
tại Nhà hát lớn Hà Nội. Nghệ sĩ ưu tú Minh Đương tự hào: "Lần đầu tiên được
nhìn thấy và nghe giọng hát của nghệ sĩ miền Nam với bài ca vọng cổ, đồng bào
miền Bắc rất xúc động và thích thú. Những tràng vỗ tay, những tiếng reo hò của
khán giả như tiếp thêm nguồn cổ vũ, để chúng tôi tự tin hoàn thành xuất sắc nhiệm
vụ của chuyến lưu diễn".
Từ sau năm 1990, nhận thấy
lớp nghệ sĩ có bước chựng lại, do tuổi đời, tuổi nghề cao, lãnh đạo Đoàn cải
lương Hương Tràm lần đầu tiên quyết định tuyển sinh lực lượng nghệ sĩ kế thừa.
Từ số lượng trên 300 thí sinh trong và ngoài tỉnh, thông qua thi tuyển, ban tổ
chức chọn được 30 thí sinh triển vọng. Trong đó, có lớp nghệ sĩ thành danh sau
này, như nghệ sĩ, đạo diễn Lịch Sử, nghệ sĩ Hoàng Nhất, Hoa Phượng, Trúc Ly...
Từ các giọng ca triển vọng,
lãnh đạo Đoàn cải lương Hương Tràm có kế hoạch chăm bồi. Đoàn cải lương Hương
Tràm và các cá nhân đoạt nhiều Huy chương vàng, bạc, đồng Liên hoan sân khấu cải
lương chuyên nghiệp toàn quốc, giải Trần Hữu Trang, giải tài năng trẻ sân khấu
qua các năm. Uy tín và tiếng vang của Đoàn cải lương Hương Tràm được lưu giữ và
phát triển mạnh mẽ.
Nghệ sĩ ưu tú Minh Hoàng,
Trưởng Đoàn cải lương Hương Tràm, đúc kết: "Quản lý một đoàn cải lương khó
vì cái "chất" nghệ sĩ của mỗi người mỗi khác. Tuy nhiên, Đoàn cải
lương Hương Tràm may mắn được thừa hưởng kinh nghiệm của thế hệ đi trước, thừa
hưởng "trật tự" của Đoàn Văn công giải phóng ngày xưa, nên tính kỷ luật,
tinh thần đoàn kết của anh em cán bộ, nghệ sĩ được vững bền, thắt chặt. Chúng
tôi giữ được điều đó là giữ được linh hồn của Đoàn cải lương Hương Tràm".
GIỌT MÁU OAN CỪU (với Trọng Hữu vai đại úy Hoàng Anh)
PHẦN 1
PHẦN 3
PHẦN 4