DO ĐÂU RA ĐỜI “DÂY MỸ CHÂU” TRONG CA CỔ

Thời điểm năm 1976 -1977, khi làm Trưởng ban nhạc cho Đoàn Cải lương Sài Gòn 2, lúc tập vở “Tìm lại cuộc đời”, vì muốn giữ giọng cho ngày phúc khảo, NSƯT Mỹ Châu nhờ nhạc sĩ Hoàng Thành hạ thấp dây đờn xuống một cung (một quãng 8). Để thuận tiện cho việc khỏi phải chỉnh dây lên xuống mỗi khi Mỹ Châu ca chung với Thanh Tuấn-Huy Bình, nhạc sĩ Hoàng Thành đã nghiên cứu, lấy thanh gỗ nhỏ xíu chặn dây đàn để nhấn nhá chữ đờn từ “hò - đô” lên “hò - la” hợp với chất giọng của cặp đào kép danh tiếng  mà không phải chỉnh dây lên xuống. Không ngờ, sáng tạo của nhạc sĩ lại thành công. Khi phúc khảo vở diễn, với giọng ca trầm buồn của Mỹ Châu cùng tiếng đờn mùi mẫn với kiểu dây đờn vừa được nhạc sĩ Hoàng Thành sáng tạo, khiến các nghệ sĩ của Đoàn Sài Gòn 2 và nhiều người trong giới yêu thích. Khi đó, đạo diễn Huỳnh Nga của vở yêu cầu NSƯT Mỹ Châu ca đúng kiểu dây đờn ấy vì nó đúng tâm trạng buồn thương của nhân vật. Kể từ đó, giới cổ nhạc miền Nam có thêm một kiểu dây đờn mới có tên gọi là “dây Mỹ Châu”.

Sau 30/4/1975, Mỹ Châu lần lượt cộng tác với các đơn vị cải lương: Sài Gòn 1, Sài Gòn 2, Trúc Giang, Thanh Nga, Văn công thành phố (sau trở thành Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang) và tiếp tục khẳng định tài ca - diễn qua một số vở cải lương đề tài cách mạng, tiếp tục để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng khán giả. Những vai diễn mà Mỹ Châu được công chúng nhắc đến nhiều ở thể tài này là: Hiếu trong vở “Khách sạn Hào Hoa” của tác giả Vũ Kim, Trần Hà và Điêu Huyền chuyển thể; nàng Hai trong “Nàng Hai Bến Nghé” của cố tác giả Ngọc Linh và Lan trong “Tìm lại cuộc đời" do Huy Lam, Hoàng Khâm và Điêu Huyền đồng tác giả.

Trong “Khách sạn Hào Hoa”, Hiếu được cấp trên giao nhiệm vụ giả đóng vai một cave trong khách sạn để trà trộn lấy tin tức từ các sĩ quan Mỹ. Hiếu phải đối đầu với rất nhiều hiểm nguy và sự cô đơn, vì không chỉ chung quanh toàn là mật thám, nhân viên CIA, sĩ quan cao cấp của chính quyền Sài Gòn lúc bấy giờ. Chỉ cần sơ sảy để lộ tông tích là Hiếu gặp nguy hiểm, có thể bị sát hại. Ngay cả người thân, bạn bè cũng không ai hiểu cho việc làm của Hiếu. Hiếu từng bị mẹ ruột chửi mắng, bị người yêu là Trung, một chiến sĩ cách mạng tạt ly rượu vào mặt tỏ vẻ khinh thường, nhiều người khác chửi thẳng. Tâm lý của nhân vật Hiếu diễn biến khá phức tạp. Bên ngoài giả dạng là gái quán bar, nhưng bên trong là một chiến sĩ cách mạng, úc nào Hiếu cũng phải giữ phẩm chất của người phụ nữ Á Đông. Nếu nghệ sĩ không có bản lĩnh nghề nghiệp vững vàng khó mà hóa thân nhân vật Hiếu một cách trọn vẹn. Có lúc Hiếu khảng khái, kiên cường thể hiện tư chất một chiến sĩ cách mạng, nhưng đôi khi cũng rất “mềm yếu” như những cô gái khác, cũng chất chứa nhiều nỗi niềm, với một trái tim đa sầu, đa cảm. Tuy nhiên, với nét mặt trầm tĩnh, phong cách diễn chững chạc, chừng mực, NSƯT Mỹ Châu hóa thân vào vai Hiếu khá thuyết phục, tạo được thiện cảm với người xem, được giới nghề và công chúng tán thưởng nồng nhiệt.

Giống như nhiều nhân vật nữ trong một số kịch bản của cố tác giả Ngọc Linh, nhân vật nàng Hai trong vở cải lương “Nàng Hai Bến Nghé” là một phụ nữ đa tình và đa truân. Nàng bị quan lãnh binh cưỡng hôn, lại bị bọn tay sai gài bẫy vu cho tội ngoại tình, bị xử phạt thả bè chuối trôi sông, nhưng được cứu sống và sa vào tay quan ba người Pháp. Lợi dụng vai trò mới của mình, nàng Hai đã tương kế tựu kế giúp nghĩa binh chiếm được đồn giặc Pháp. Nếu không phải là một nghệ sĩ có bản lĩnh ca - diễn tự tin, có sự đầu tư cho vai diễn thật nghiêm túc như NSƯT Mỹ Châu thì không thể nào hoàn thành vai diễn nàng Hai. Mỹ Châu đã khắc họa một nàng Hai luôn biết tiết chế trong hành động và cảm xúc.

Trong vở “Nàng Hai Bến Nghé”, NSƯT Mỹ Châu chủ yếu tập trung khai thác và thể hiện chiều sâu tâm lý nhân vật nàng Hai thông qua từng cử chỉ, điệu bộ, ánh mắt, nét mặt, lời thoại, câu ca… Nhờ vậy mà nhân vật nàng Hai của NSƯT Mỹ Châu để lại trong lòng người xem nhiều xúc cảm trước số phận của một cô gái lắm nỗi truân chuyên.

Riêng vai Lan trong vở “Tìm lại cuộc đời” Mỹ Châu đã tạo nhiều xúc động cho công chúng trong lớp diễn Lan thuyết phục người yêu là Đại úy Huy Bình (NSƯT Thanh Tuấn đóng) quay về với cách mạng. Điều đáng trân trọng hơn, từ vai diễn này, NSƯT Mỹ Châu đã góp phần làm phong phú thêm cho âm nhạc cổ truyền Nam Bộ một thang âm cổ nhạc mang tên “dây Mỹ Châu”.

Hơn 40 năm qua, các thế hệ nghệ sĩ đã thay nhau xây dựng hình tượng các nhân vật: nàng Hai, Hiếu và Lan, nhưng cho tới bây giờ, chưa có ai thoát khỏi nét diễn xuất ban đầu của NSƯT Mỹ Châu. Phải chăng các tác phẩm: “Nàng Hai Bến Nghé”, “Tìm lại cuộc đời”, “Khách sạn Hào Hoa” đã thể hiện giá trị tư tưởng và ý nghĩa sâu sắc, được xếp vào hàng “kinh điển” của sân khấu cải lương cách mạng; nên hình tượng các nhân vật: nàng Hai, Hiếu và Lan của NSƯT Mỹ Châu cũng hiện hữu trong tiềm thức của ái mộ cải lương hôm nay và cả mai sau.